تبلیغ‌افزار یا Adware چیست؟ Adwareها یک نرم‌افزار خودکارسازی‌شده و ناخواسته‌اند که برای بمباران کاربران با تبلیغات، بنرها و پاپ‌آپ‌ها طراحی شده است. مشکلات مربوط به ابزارهای تبلیغاتی مزاحم معمولاً در رایانه‌ها اتفاق می‌افتند، اما اما غیرمعمول نیست که برنامه‌های تبلیغاتی به دستگاه‌های تلفن همراه راه پیدا کنند.
تبلیغ‌افزار چطور وارد دستگاه‌ها می‌شود؟
ابزارهای تبلیغاتی مزاحم معمولاً دستگاه‌ها را از طریق محتوای دانلودی آلوده می‌کنند – مانند هر نرم‌افزار اشتراکی یا رایگانی – که در را به روی برنامه‌هایThird-party مخرب باز می‌کند. این برنامه‌ها می‌توانند بدون اطلاع کاربر مخفیانه نرمافزارهای تبلیغاتی را در دستگاه وی نصب کنند.
هر باری که تبلیغی نمایش داده شود یا روی آن کلیک شود، توسعه‌دهندگان برنامه می‌توانند درآمد کسب کنند، به همین دلیل ممکن است حتی شرکت‌های قانون‌مند هم وسوسه شوند که در نرمافزارهای خود از Adware استفاده کنند.
چگونه از وجود تبلیغ‌افزار یا Adware بر روی سیستم مطلع شویم؟
شناسایی تبلیغ‌افزار نباید خیلی سخت باشد، زیرا به‌طور طبیعی خود را نشان می‌دهد. ممکن است دستگاه شما به Adware آلوده شده باشد، اگر:
- کاهش چشم‌گیری را در سرعت و عملکرد تجربه می‌کنید
- غرق تبلیغات پاپ‌آپ شده‌اید، حتی وقتی که در اینترنت وقت نمی‌گذرانید
- از شما درخواست باج می‌شود یا برنامه‌های کاربردی ناشناسی به شما هشدارهایی فوری می‌دهند
- کاهش عملکرد را تجربه می‌کنید (گاهی اوقات تبلیغ‌افزار مانع دسترسی به تنظیمات دستگاه یا ابزار کاربر می‌شود)
- متوجه پدیدار شدن افزونه‌ها و Toolbarهای جدیدی در مرورگر خود می‌شوید که احتمالاً بدون اجازه پدیدار شده‌اند
- دستگاه‌های شما مدام دچار خرابی می‌شوند
زمانی که گوشی‌های هوشمند آلوده می‌شوند، مشکلات مشابهی را تجربه می‌کنند. در صورتی پای تبلیغ‌افزار در میان است که:
- لود شدن برنامه‌های کاربردی یا انجام کارهای عادی در گوشی شما کند شود
- باتری شما به‌سرعت تخلیه شود
- هزینه‌ی بسته‌های اینترنت در انتهای ماه به‌طور غیرمنتظره‌ای بالا باشد
- Pop-Upها و Tabهای زیادی روی گوشی شما باز شود
به همین دلیل فقط باید از وب‌سایت‌های ایمن و مورد اعتماد برنامه دانلود کنید و اطمینان حاصل کنید که آخرین نرمافزارهای آنتی‌ویروس را داشته باشید تا از آلودگی سیستم به بدافزارهای تبلیغ‌افزار پیشگیری گردد.
آیا Adware یک ویروس است؟
بااینکه تبلیغ‌افزار عملاً ویروس نیست و گاهی اوقات حتی مفید و قانونی است، همچنان می‌تواند مشکلاتی برای قربانیان ایجاد کند. نه تنها تبلیغافزارهای مخرب می‌توانند تمام نیروی پردازشی و اینترنت شما را مصرف کنند و موجب کند شدن سیستم شوند، تا جایی که غیرقابل استفاده شود؛ بلکه همچنین می‌توانند دریچه‌ای به بدافزارهای دیگر و حملات مرد میانی یا Man-in-the-Middle باشند.
معمولاً بدافزار تبلیغ‌افزار به‌اندازه‌ی Trojan، Worm، Rootkit و باج‌افزار مخرب نیست و فقط آزاردهنده است. اما برخی از تبلیغافزارها را می‌توان برای جاسوسی، جمع‌آوری داده و مانیتورینگ مورد استفاده قرار داد که بسیار برای قربانیان مضر خواهند بود.
ردیابی کوکی‌ها توسط Adware
داده‌های مربوط به کاربران ورودی سایت توسط کوکی‌ها ضبط می‌شود، داده‌هایی مثل تنظیمات، زمان Session و هر داده‌ای که وارد فرم‌ها می‌شود و همچنین شماره‌ی منحصربه‌فردی را برای دستگاه شما ایجاد می‌کنند تا اطلاعات مفید را برای شما ذخیره کنند. کوکی‌های ردیابی یک فایل متنی کوچک هستند که وب‌سایت‌ها به مرورگرهای وب کاربران می‌فرستند تا رفتار آنلاین آن‌ها را ردیابی کنند. آن‌ها برای بهبود تجربه‌ی کاربری آنلاین طراحی‌شده‌اند و جزئیات لاگین را به خاطر می‌سپارند، آیتم‌های مشاهده شده را ذخیره کرده و آن‌ها را به سبدهای خرید اضافه می‌کنند و حتی تبلیغات شخصی‌سازی‌شده‌ای را ارائه می‌دهند.
اما کوکی‌ها همچنین می‌توانند به‌صورت مخربی به شکل کوکی‌هایی ردیابی‌کننده‌ی بدافزار مورد استفاده قرار بگیرند. ازآنجایی‌که همه‌ی کوکی‌ها داده‌های شخصی را ذخیره می‌کنند، تبلیغافزارهای مخربی که کوکی‌ها را ردیابی می‌کنند می‌توانند به داده‌های حساس دسترسی داشته باشند و از آن‌ها به ضرر شما استفاده کنند؛ طوری که نویسندگان تبلیغ‌افزار معمولاً حتی داده‌های شما را به عاملان مخرب دیگر می‌فروشند.
انواع نرمافزارهای تبلیغاتی مخرب
بااینکه تبلیغ‌افزار طبیعتاً ناخواسته است، همیشه غیرقانونی نیست و بسیار متداول‌تر از چیزی است که اکثر افراد فکر می‌کنند.
تبلیغافزارهای قدیمی قانونی یک مدل کسب‌و‌کار سودمند محسوب می‌شوند. مدل‌های تبلیغ‌افزاری که به ازای کلیک، مشاهده یا نصب سود می‌دهند، حتی توسط شرکت‌های معتبری مورد استفاده قرار می‌گیرند تا محصولاتی را بازاریابی کنند و یا نرمافزارهای رایگان را تبلیغ کنند. اما این تبلیغافزارها همیشه قانونی نیستند و کاربران باید بدانند که چه چیزی را دانلود می‌کنند. بدون رضایت، تبلیغافزارها مشکل‌ساز می‌شوند.
برنامه‌های بالقوه ناخواسته یا به اصلاح PUPها انواعی از تبلیغ‌افزار هستند که حتی اگر دانلود آن‌ها را با رضایت انجام داده باشید، بدون اطلاع یا خواست شما در دستگاه شما قرار می‌گیرند. با اینکه ممکن است این برنامه‌ها الزاماً مخرب نباشند، PUPها می‌توانند پلتفرمی را فراهم کنند که باعث شود بدافزارهای بیشتری وارد دستگاه شما شوند و همین باعث می‌شود در قانونی بودن آن‌ها شبهه وجود داشته باشد.
PUPهای تبلیغ‌افزار مخرب بیشترین آسیب را ایجاد می‌کنند. هدف توزیع‌کنندگان این است که تا جای ممکن به اهداف خود آسیب بزنند و کمپین‌های تبلیغ‌افزار آن‌ها معمولاً شامل کارگذاری باج‌افزارها یا Trojanهای مخرب درون تبلیغ‌افزار خود است.
این تبلیغ‌افزار می‌تواند مرورگر شما را هدف بگیرد و صفحات شما را از Toolbarها و تبلیغات پر کند. حتی ممکن است این Toolbarها حاوی Trojanهایی باشند که جستجوهایی را از سایت‌های قانونی به سمت Replicaهای جعلی می‌برند که به نحوی طراحی‌شده‌اند تا درست مشابه موارد اصلی باشند، پس باید در زمان جستجو دقت بیشتری کرد و همیشه در هنگام ورود به سایت‌های جدید URLها را بررسی کرد.
نحوه‌ی حذف تبلیغ‌افزار از یک PC
در مورد تبلیغافزارها، پیشگیری بهترین درمان است. اما ممکن است اشتباهاتی رخ دهند و درک اینکه چطور باید تبلیغ‌افزار را از روی PC حذف کرد می‌تواند زندگی را بسیار ساده‌تر و داده‌ها را بسیار ایمن‌تر کند.
اولاً تبلیغافزارها معمولاً خود را در یک فایل کارگذاری می‌کنند که با اجازه یا بدون اجازه‌ی شما دانلود شده است؛ ممکن است به‌صورت مخربی با Rootkitها کارگذاری شده باشد یا صرفاً در فایل‌های ذخیره‌شده قرار داشته باشد.
برای حذف تبلیغ‌افزار به‌صورت دستی، کاربران ویندوز باید:
- تمام نرمافزارهای در حال اجرا و همه مرورگرهای باز را ببندند
- «Windows Task Manager» را باز کنند
- «Processes» را انتخاب کنند تا فهرستی از فایل‌های در حال اجرا را ببینند
- به دنبال هر فایل مشکوکی باشند که در پس‌زمینه در حال اجرا است، سپس راست‌کلیک کرده و «End Task» را انتخاب کنند
- به «Control Plane» شخصی خود بروند و «Uninstall Program» را انتخاب کنند
- هر برنامه‌ای که به نظر می‌رسد ممکن است مشکل‌دار باشد را هایلایت و حذف کنند
اما اگر بدافزار قابلیت‌های احیا را به‌صورت Built-In داشته باشد، شاید این کار برای از بین بردن تهدید کافی نباشد زیرا این قابلیت احیا حتی پس از اینکه نرم‌افزار حذف شده باشد، آن را بازیابی می‌کند.
مهم است که یک اسکن جامع از سیستم با نرم‌افزار آنتی‌ویروس معنبر مانند آنتی ویروس کسپرسکی نیز انجام گردد. این کار فایل‌های دارای مشکل را شناسایی کرده و هر ردی از آن‌ها را از بین می‌برد. حتماً باید بررسی شود که نرم‌افزار ضدبدافزار دارای قابلیت‌های مسدودکننده‌ی تبلیغ‌افزار باشد و این تنظیمات پیش از اسکن روشن شوند.
نحوه‌ی حذف تبلیغ‌افزار از Android
وقتی که تبلیغ‌افزار وارد گوشی می‌شود، می‌تواند تأثیر شدیدی روی عملکرد آن بگذارد. برای اینکه گوشی‌های هوشمند Android از هر تبلیغ‌افزاری پاک شوند، باید کارهای زیر را انجام داد:
- متوقف کردن تمام برنامه‌های کاربردی که در پس‌زمینه در حال اجرا هستند و بستن تمام صفحات مرورگر
- باز کردن تنظیمات و دسترسی به مدیر برنامه کاربردی
- انتخاب تب «Running» و «Force Stop» کردن تمام برنامه‌های کاربردی
- هایلایت کردن هر برنامه کاربردی یا فایل اخیر یا شناسایی نشده از تلفن، لمس روی «Clear Cache» و «Clear Data» و نهایتاً Uninstall کردن آن‌ها.
همچنین باید تاریخچه‌ی مرورگر پاکسازی شود. برای این کار فقط لازم است:
- به مرورگر (Internet Explorer، Google Chrome، Mozilla Firefox و غیره) رفته و گزینه‌ی «Options» را لمس کنید
- «Settings» را انتخاب کرده و به بخش «Privacy and Security» بروید
- در اینجا می‌توانید داده‌های Cache خود را پاکسازی کرده و تاریخچه‌ی مرورگر خود را حذف کنید
پس از انجام این کار، خوب است که دستگاه را ری‌استارت کرده و نرم‌افزار آنتی‌ویروسی را برای اطمینان خاطر بیشتر نصب کنید.
نحوه‌ی حذف تبلیغ‌افزار از یک iPhone
حذف تبلیغ‌افزار از iPhone درست به‌سادگی هر دستگاه دیگری است، فقط قدم‌های کمی متفاوتی دارد. برای این کار باید:
- قبل از اینکه هر تبلیغ‌افزار یا بدافزاری را حذف کنید، به آخرین نسخه‌ی iOS بروزرسانی انجام دهید و دستگاه خود را ری‌استارت کنید
- «Settings» و بعد «General» را لمس کنید
- گزینه‌ی «Clear History and Website Data» را انتخاب و بعد تائید کنید
- هر برنامه کاربردی مشکوک یا غیرقابل‌اعتمادی را از گوشی خود حذف کنید تا از بازگشت هر تبلیغ‌افزاری پیشگیری شود
نحوه‌ی پیشگیری از تبلیغ‌افزار
تبلیغافزارها و Pop-Upهای مربوط به آن‌ها در بهترین حالت آزاردهنده هستند و در بدترین حالت می‌توانند دستگاه شما را ناکارآمد کنند. مثل اکثر ریسک‌های امنیت سایبری، در مورد تبلیغافزارها نیز پیشگیری بهترین راه دفاع است.
برای پیشگیری از اینکه تبلیغافزارها، جاسوس‌افزارها یا بدافزارهای دیگر PC شما و دستگاه‌های دیگر را آلوده کنند، باید:
- یک مسدودکننده‌ی تبلیغ‌افزار یا Adblocker نصب کنید. این کار باعث می‌شود که مرورگر شما به‌طور خودکار تبلیغات و دیگر محتوای Pop-Up را دانلود نکند و از مرورگر شما در برابر تبلیغ‌افزار و ویروس‌های مضر دیگری که می‌توانند آن را همراهی کنند حفاظت می‌گردد.
- نرم‌افزار آنتی‌ویروس خود را بروزرسانی کنید. مجرمان سایبری روی این حساب می‌کنند که شما عادت‌های بد آنلاین داشته باشید، مثل کلیک کردن روی لینک‌های مخرب، بروزرسانی نکردن نرم‌افزار امنیتی یا صرفاً نداشتن این نرم‌افزارها. بروزرسانی‌های جدید از شما در برابر انواع جدید بدافزار و آخرین تاکتیک‌‌های مورداستفاده‌ی مجرمان سایبری حفاظت می‌کند.
اما بهره بردن از این حفاظت‌ها فقط تا حدودی کارآمد است. برای حفاظت کامل باید به‌طور ایمن اینترنت را مرور کنید. حتماً باید:
- دقت کنید که روی چه تبلیغاتی کلیک می‌کنید. پیش از کلیک کردن روی لینک‌های تبلیغات یا دانلود کردن فایل‌های آنلاین کمی فکر کنید. اطمینان حاصل کنید که URLها با متنی همراه خود تطبیق داشته باشند و فقط به سایت‌های تأییدشده‌ی SSL ایمن دسترسی پیدا کنید که با عبارت «HTTPS» در ابتدای آدرس سایت مشخص می‌شود. اطمینان حاصل کنید که صفحات وب دارای علامت قفل نیز باشند.
- حالت ناشناس (Incognito) را فعال‌سازی کنید. بااینکه حالت ناشناس از نفوذ بدافزار به دستگاه جلوگیری نمی‌کند، باعث می‌شود که مرورگر شما کوکی‌ها را ذخیره نکند. با جمع شدن کوکی‌ها، دستگاه شما به‌مرور کند می‌شود و احتمال ورود تبلیغافزارهای مخربی که کوکی‌ها را ردیابی می‌کنند افزایش پیدا می‌کند.
- Cache و کوکی‌های خود را پاکسازی کنید. با پاکسازی منظم Cache مرورگر خود، تأثیر کوکی‌هایی که احتمال دارد مخرب باشند را به حداقل برسانید. این امر کمک می‌کند که کوکی‌های تبلیغ‌افزار ردیابی‌کننده نتوانند در وب شما را دنبال کنند.